Тюнене РФ-ни Президенти Владимир Путин пенсия система бла байламлы законодательствогъа кийирирге хазырлана тургъан тюрлениулени юслеринден халкъгъа кесини оюмун билдирир ючюн телевидение бла сёлешгенди. "Ол миллионла бла адамлагъа, хар инсаннга да къаллай уллу магъананы тутханын, тынгысыз этдиргенин ангылайма да, сизни бла ачыкъ ушакъгъа аны ючюн киришеме, правительство белгилеген атламланы юслеринден айтыр эмда анга къалай къарагъанымы сизге туура этер ючюн»,-дегенди къыралыбызны башчысы.
Пенсия реформаны сылтауларын ангылата, къырал башчы аны бек алгъа демография бла байламлы этеди. "Хар 25–27 жылда юйюр къурар, сабийле табар эмда аланы ёсдюрюр кезиуге жетгенлени саны бизде аздан-аз болуп барады. Аны алайлыгъы уа, биринчиден, Уллу Ата журт урушда кёп адамыбыз къорагъаны ючюндю", -деп ангылатханды ол.
– Озгъан ёмюрню 90-чы жылларыны ортасында да къыралгъа бютюн уллу экономика эмда социал къыйынлыкъла сынаргъа тюшгенди. Ма алай бла демография болум экинчи кере да осалгъа кетгенди. Биз сакълагъандан аз сабий туугъанды. Ол демография тозурау 1943 эмда 1944 уруш жыллагъа тенг эди,-дегенди Путин.
Ол айтханнга кёре, 90-чы жыллада туугъан ма ол аз тёлю бусагъатда ишлерге жараулу жыл саннга киришгенди. «Аны бла байламлы пенсия системагъа бютюн уллу ауурлукъ жетеди. Ол бир бирге билеклик этиуню жорукъларында къуралгъаны ючюндю. Башхача айтханда, бюгюнлюкде ишлегенлени пенсия взнослары шёндюгю пенсиячыланы , бизни ата-бабаларыбызны тёлюсюню, пенсия тёлеулерине барадыла. Ала да кеси заманларында алай этгендиле. Алайды да, ишлерге жараулуланы саны азайгъаны бла пенсияланы тёлерге, аланы кётюрюрге да онгла къысхара барадыла. Алай эсе уа, тюрлениуле этилмей жарарыкъ тюйюлдю»,-дегенди Президент.
Ол, 2000-чи жыллада пенсия чыгъар жыл санны кётюрюуню арталлы да унамагъанын эсге салып, аны сылтауун да ангылатханды. «90-чы жылла къырал, уллу тозураулукъдан къутулуп, энди аягъы юсюне тура башлагъан эди. Ол себепден 2000-чи жыллада пенсия жыл санны кётюрюрге арталлы да жарарыкъ тюйюл эди. Андан бери къаллай тюрлениуле болгъандыла? Биз бош турмагъанбыз. Биз – битеу къырал, гражданла, власть да – аямай ишлегенбиз. Аз да финанс ырысхы жыйышдыргъанлай, аланы социал жумушлагъа, халкъыбызны санын сакълаугъа къоратып башлагъанбыз. Узакъ болжаллы демография мадарла, ол санда аналыкъ капиталны программасы да къолгъа алыннгандыла. Ол а хайырлы болмай къалмагъанды, озгъан онжыллыкълада демография «тешикле» жабылгъандыла.
Биз, экономикада бек уллу къытлыкъдан къутулуп, 2016 жылда аны тутхучлу айныуну жолуна тохтагъанбыз. Бюгюнлюкде Россейде ишсизлени саны 1991 жылдан бери бек алашагъа саналады»,-деп билдиргенди Путин.
Президент Россейде адамланы жашау ёмюрлерин орта эсеп бла 80 жылгъа дери кётюрюрге деп аллай борч салгъанды. Аны ючюн а алыкъа кёп зат этерге керек болгъанына женгдиргенди. Ол санда саулукъ сакълауда, адамны ёмюрюн узайтыу эмда жашау болумун игилендиру бла байламлы болгъан башха бёлюмледе да. Алай арт 15 жылда бизни къыралда жашагъанланы ёмюрлери 8 жылгъа (7,8 жылгъа) кёбейтилгенди.
-Барыбыз да статистикагъа артыкъ бек ышанмагъаныбызны да билеме. Алай биз тёгерегибизде бола тургъан ишледен, кёзге туура болгъан шартладан хыйсап этерге юйреннгенбиз. Келир он жылны ичинде адамларыбызны жашау ёмюрлерин 80 жылгъа эмда андан кёпге дери да кётюрюрге деп кесибизге борч салгъанбыз да, къыралыбызны инсанлары кёп жылланы сау-эсен жашар ючюн къолубуздан келгенни аярыкъ тюйюлбюз», - деп чертгенди Путин.
Къырал башчы кёп жылланы ичинде ол пенсия системаны тюрлендириуню юсюнден оюмгъа уллу сакълыкъ бла къарагъанын, алай этейик дегенлеге уа артыкъ бек ышанмагъанын, сёкген окъуна этгенин ачыкъ айтханды. «Алай демографияны игилене баргъаны , урунууну рыногуну болуму, башха шартла да мындан ары ол ишни созуп турургъа жарамазлыгъын кёргюзтедиле. Алай биз этерик оноула адамланы сейирлерине чюйре келмезча, тюзлюкню бузмазча оюмлу болургъа керекдиле»,-дегенди ол.
Аны бла байламлы Президент пенсия реформаны бир кесек жумушатыргъа кереклисин айтханды. Законну проектинде тиширыуланы пенсиягъа чыгъар жыл санларын 8 жылгъа – 63 жылгъа дери – кётюрюрге белгиленеди, эр кишилени уа жаланда - беш жылгъа. «Алай арталлы да жарарыкъ тюйюлдю. Ол терсди. Бизде тиширыугъа энчи кёзден къаралады, бютюн уллу къайгъырылады. Тиширыула, тюрлю-тюрлю жерледе уруннганлары бла къалмай, юйюрлерин да тутханларын, сабийлерин, туудукъларын да ёсдюргенлерин биз ангылайбыз… Аны себепли аланы пенсиягъа чыгъар жыл санларын кётюрюуню 8 жылдан 5 жылгъа дери азайтыргъа, тиширыула пенсиягъа 63 жылларында угъай, 60 жылларында чыгъарча этерге тийишлиди деп алай къарайма", - деп белгилегенди Владимир Владимирович.
Президент, алгъын айтылгъаныча, пенсиягъа чыгъар жыл санны, бир жолгъа угъай аз-аздан кётюре барыуну тюзге санагъанды. «Адамла жангы болумлагъа юйренирча, келир заманнга жашауларын белгилерча». Ол кёп сабийли анала пенсиягъа тохташдырылгъан болжалдан алгъа чыгъарча мадарла этерге кереклисин да эсгертгенди. Башхача айтханда, юч сабийи болгъан ана юч жыл алгъа, тёрт балалы уа – тёрт жыл алгъа чыгъаргъа онг берирге керекди. Беш эм андан да кёп сабийли анала уа, шёндюча, солургъа 50 жылларында барыргъа боллукъдула.
Пенсиягъа алгъыннгы законодательствогъа кёре чыгъаргъа керек болгъанлагъа, жууукъ эки жылда, энчи льгота тохташдырыуну – пенсияларын жангы пенсия жыл сандан алты ай алгъа жарашдырыуну - дурус кёргенди къыралны оноучусу. Андан сора да, ол тюрлениуле этиле тургъан кезиуде битеу федерал льготаланы сакъларгъа кереклисин айырып айтханды. Сёз 2018 жылны 31 декабрине дери берилген налог, жер эмда тепдирилмеген ырысхы льготаланы юслеринден барады.
-Ала бизде жаланда адам пенсиягъа чыкъгъандан сора берилгендиле. Алай пенсия системада тюрлениуле бола тургъанда, кёпле алагъа тынгысыздыла. Аны себепли биз льготаланы адам пенсиягъа чыкъгъандан сора угъай, тийишли жыл саннга жетгенлеринде берирге керекбиз. Эсе да, алгъынча, тиширыулагъа 55 жыл, эр кишилеге уа 60 жыл толгъанда. Алай бла пенсиягъа чыкъгъынчы да ала юйлери, фатарлары, терек бахчалары ючюн налогла тёлерик тюйюлдюле,-деп чертгенди Путин.
Ол дагъыда абадан жыл санда болгъанланы урунуу рынокда къорууларча къошакъ амалла керек болгъанларын да эсгертгенди. "Пенсиягъа чыгъаргъа беш жыл къалгъан адамны ишден къыстагъан, жыл саныны сылтауу бла ишге алмагъан оноучуланы бла иелени административ эмда уголовный жууапха тартыуну закон бла тохташдырыргъа керекди деп алай къарайма. Аны бла байламлы тюрлениулени законодательствогъа пенсия чыгъар жыл санны кётюрюуню юсюнден законодательство къабыл кёрюле туруп кийирирге тийишлиди", - деп, Президент жаланда административ мадарла бла чекленирге жарамазлыгъын чертгенди. Правительствогъа иш бериучюле абадан адамланы ишден кетермезча, сылтаусуз алырча аланы кёллендириуню амалларын табаргъа буюргъанды.
-Абаданланы профессионал сынаулары уллу болуучуду. Ала кеслери да асламысында ышаннгылы, низамлы ишчиледиле, предприятиялагъа бла компаниялагъа уллу хайыр келтирлик адамладыла. Алай алагъа да, аладан жашыракълагъача, усталыкъларын ёсдюрюрге, башха ишлеге юйренирге онг берирге тийишлиди,-деп къошханды Путин.
Андан сора да, ол пенсиягъа чыгъаргъа аз къалгъанлагъа деп усталыкъларын кётюрюуню энчи программасын жарашдырыуну дурус кёргенди. Ол ишни не къадар терк тамамларгъа эмда ахча бла федерал бюджетден жалчытылыныргъа буюргъанды.
Пенсия системада тюрлениуле кёплени къайгъы этдиргенлерин иги ангылагъанын къатлап, Путин андан башха амал болмагъанын чертгенди. «Келигиз башха вариантлагъа да къарайыкъ. Шёндюгю гитче пенсияланы алайлай къоюп, пенсия система ахыры бла да оюлуп кетгинчими сакълайыкъ? Неда битеу ауурлукъну келир тёлюлени инбашларынамы салайыкъ? Огъесе, 15-20 жылдан бизни не сакълагъанын ангылап, андан хыйсап этип,хар затны оюмлап, тийишли мадарла этген иги тюйюлмюдю?»- дегенди ол.
Къырал башчы пенсия фондну толтурургъа бюджетде ахча болгъанын, алай ол жууукъ 7-8 жылны ичинде пенсиялагъа къоша барыргъа жетеригин чертгенди. Артда уа къоша баргъан угъай, ол болгъанчыгъын да тёлерге онг болмай къалыргъа къоркъуу барды деп, Путин быллай шартла келтиргенди: 2005 жылда пенсия фондха взносла берип тургъан ишчилени бла пенсия алгъанланы арасында башхалыкъ 1,7 х 1 болгъан эсе, 2019 жылда ол 1,2 х 1 боллукъду. «Алай барса, биз пенсия системаны файдаларын сакълаяллыкъ тюйюлбюз, алай эсе уа, бюгюннгю, келир заманны пенсиячылары да къошакъ тёлеуледен къуру къалыргъа боллукъдула. Аны къой – файдалары иш хакъны ёлчемине кёре азая окъуна барлыкъдыла. Андан да аз а? Пенсияла бюгюнлюкде да алай доюн тюйюлдюле, тамата тёлю къыралыбызны айныууна салгъан къыйынына кёре уа бютюн да аздыла»,-деп къошханды.
Президент, пенсия системагъа кийирирге деп кёргюзтюлген тюрлениуле уа пенсиячыланы файдаларын сакъларгъа, бек башы уа – аланы дайым да ёсюп барыуларын жалчытыргъа онг берликлерин айтып, быллай шартла келтиргенди: 2019 жылда къартлыкъ ючюн тёленнген пенсия 7 процент чакълы бирге ёсерикди. Келир алты жылны ичинде ишлемеген пенсиячыланы файдаларына жыл сайын орта эсеп бла 1 минг сом къошуллукъду. Алай бла 2024 жылгъа ишлемеген пенсиячыла айгъа 20 минг сом алаллыкъдыла.
- Айтып къояма, пенсиялагъа жыл сайын къошууну онгларын пенсия системаны тюрлендириуню юсюнден законопроектде шарт белгилерге тийишлиди. Ол ишни уа Къырал Дума документни экинчи кере сюзюп башлагъынчы тамамларгъа керекди, - деп буюргъанды Президент.
Текуланы Хауа
хазырлагъанды.
