Бурун заманладан бери къайсы къыралда да адам санын тергеу иш бардырылгъанды. Аны хайыры бла аскер къуллукъгъа неллай бир адамны чакъырыргъа, халкъдан къаллай бир налог жыяргъа боллугъун билгендиле. Перепись буруннгулу Къытайда, Грецияда, Римде, башха къыраллада да бардырылып тургъанды.
Россей Империяда биринчи кере аны 1897 жылда тындыргъандыла. Аны къурагъанда, белгили алим Пётр Петрович Семёнов-Тян-Шанскийни проекти хайырланылгъан эди. Ол бир кюнню ичинде бардырылгъаны ючюн, алгъын заманлада жылла бла созулуп тургъан тергеуле бла тенглешдиргенде, бек тамашалыкъ иш болгъанды.
Алай бла ол жылдагъы перепись, Россейни 19-чу ёмюрню ахырында адам саныны, къурамыны юсюнден ышаннгылы шартла кёргюзтгени бла белгилиди. Император Николай II соруу къагъытны толтургъанда, не бла кюрешгенини юсюнден «Орус жерни иеси» деп жазгъан эди.
Севкавстатдан билдиргенлерине кёре, кезиулю Битеуроссей (онекинчи) перепись келир жыл октябрьде бардырыллыкъды. Ол кеси да цифралы технологияла кенг хайырланылгъаны бла белгили боллукъду. Аны ким сюйсе да «Госуслуги» порталда кеси аллына тындыраллыкъды. Соруула бла келгенлени къолларында уа планшетлери боллукъду. Ары тюшген информация «Халкъ» деген аналитика платформагъа жиберилликди.
Ведомствода айтханларыча, переписьге хазырланыу былтыр окъуна башланнган эди. Кеси да ол жылда Россейни тогъуз регионунда сынам халда бардырылгъанды, ол санда Къабарты-Малкъарда (Элбрус районда) да. Аны хайыры бла специалистле методология, къурау эмда технология амалланы хайырланып кёргендиле. Сёз ючюн, интернет-перепись да биринчи кере бардырылгъанды. Алай бу амалны республикада жашагъанланы жаланда 0,3 проценти хайырланнганды. Элбрус районда уа аланы саны 0,5 процент болгъанды. Ол себепден адамланы бу ишге къатышыргъа тирирек чакъырыргъа керекди.
Севкавстатны специалистлери переписьге хазырланыуну чеклеринде быйыл аслам иш тындыргъандыла. Ала юйретиу курслагъа къатышхандыла, юйлени (150 минг) адреслерин, адамланы санын да тийишдиргендиле. Табылгъан кемчиликлени юсюнден а муниципалитетлени администрацияларына билдириуле жиберилгендиле.
Жылны аллында битеу шахар округлада эмда муниципал районлада тийишли комиссияла къуралгъандыла. Шёндюледе уа онлайн халда цифралы картаны жарашдырыу барады.
Битеуроссей переписьни бардырыугъа 50 миллиард сом чакълы къоратыллыкъды. Аны асламысы иш хакъны тёлерге эмда техника средствола сатып алыргъа жиберилликди. Сёз ючюн, бизни республикада анга эки минг адам къатышырыкъды. Саулай къыралда уа аланы саны 700 мингнге жетерикди (2010 жылда – 600 минг бола эди). Юй сайын соруула бла жюрюгенлени айлыкъ хакълары 16200 сом боллукъду. Муну аллында перепись бла тенглешдиргенде, ол юч кереге кёп болады.
Алай бла бу ишге социал службаланы, медицина учрежденияланы эмда почтаны келечилери, устазла, преподавательле, пенсиячыла, башхала да къатышыргъа боллукъдула. Аланы хар бирин да тийишлисича юйретирикдиле, ол санда планшет бла да ишлерге, ызы бла уа келишим этерикдиле.
Перепись башланыргъа жылдан аз заман къалгъанды. Ары дери энтта да этер иш барды. Сёз ючюн, аны къурау планын толусунлай жарашдырып бошаргъа керекди. Федерал бюджетден жиберилген субвенцияла муниципалитетлени араларында анга кёре юлешинирикдиле. Жер-жерледе адреслени тийишдириуге да кёз-къулакъ болуп турургъа керекди.
