Республиканы алгъа барыуун жалчытыуда битеу билимими, сынаууму аямазгъа хазырма.

Парламентни кезиулю жыйылыуунда депутатла КъМР-ни Башчысы Казбек Коковха Мусукланы Алийни КъМР-ни Правительствосуну Председателине салыуну юсюнден тилегине ыразылыкъларын бергендиле. Кенгешни спикер Татьяна Егорова бардыргъанды.
Жыйылыуда сёлеше, Къабарты-Малкъарны Башчысыны Администрациясыны таматасы Мухамед Кодзоков: «Мусук улуну жашау, урунуу жолуну юсюнден айтыр кереклиси болмаз, аны барыбыз да иги таныйбыз. Тюрлю-тюрлю къуллукълада сынауу уллуду, ол профессионал билимли, иш кёллю  адамды. Битеу бу шартланы бирге къошсакъ, Правительствону, толтуруучу власть органланы ишлерини къыйматын ёсдюрюрге, республиканы айныуун жалчытыргъа къолдан келлигине ишексизме», - дегенди.

Аслам кючню - миллет проектлени тамамлаугъа
Регламентге тийишлиликде Правительствону таматасына кандидат тамамларыкъ жумушланы программасын кёргюзтюрге керекди. Доклад этерини аллында Алий Тахирович Парламентни 6-чы чакъырылыууну депутатларын ишлеп башлагъанлары бла алгъышлагъанды. Ол алгъыннгы къауум республикалы законланы игилендириу жаны бла уллу иш толтургъанын, Правительство, власть органла, граждан обществону институтлары бла байламлыкъла жюрютюуню тёрелерине кертичи болгъанын чертип, ала андан ары бардырыллыкъларына ышаннганын айтханды.
- Республиканы башчысы Казбек Коковха мени Правительствону таматасына тийишли кёргени ючюн ыразылыгъымы айтыргъа сюеме. Ол манга этилген уллу ышаныулукъду, аны бла бирге уа жууаплылыкъды.  Правительствону таматасы республиканы экономикасын, башха сфераларын аякъландырыргъа халкъны жашау болумун, къолайлыгъын игилендирирге кереклисин иги ангылайма. Сиз мени бу къуллукъгъа къабыл кёрсегиз, республиканы алгъа барыуун жалчытыуда битеу билимими, сынаууму аямай ишлерге хазырма, - дегенди Алий Тахирович.
Андан ары ол Правительство КъМР-ни Башчысы Казбек Коков къуллугъуна киришгенде белгилеген жумушланы толтурлугъун чертгенди. «Анда уа жашауну битеу сфераларында да иги жанына тюрлениуле белгиленипдиле», - дегенди.
Власть органлагъа салыннган борчла  уа республиканы халкъыны жашау болумун игилендириуге, экономиканы файдалылыгъын ёсдюрюуге, хар кимге да качестволу билим берирча эм медицина бла хайырланырча мадарла толтуруугъа, право низамны эм законлукъну сакълаугъа бурулупдула.
- Озгъан жыллада кёп жумушла толтурулгъандыла. Анга уа экономикада, ол санда промышленностьда, эл мюлкде, туризмде кёрюмдюле ёсгенлери да шагъатлыкъ этеди. Иги жанына тюрлениуле къурулушда, инвестициялада да бардыла. Бу кезиуде айлыкъ да кёбейтилгенди, саулукъ сакълауну, билим бериуню, спортну, культураны объектлерини ырысхы-техника онглары игилендирилгендиле жашау журт-коммунал мюлкде, транспортда да алгъа атламла бардыла. Ала бла бирге битеу социал борчла толтурулгъанлары, бюджетни къоранчлары бла файдалары бирге келишдирилгенлери да магъаналыды,-дегенди докладчы.
Былтыр а, ол айтханнга кёре, баш финанс документ профицит бла толтурулгъанды, файдала къоранчладан кёп болгъандыла. Аны хайырындан къырал борчну азайтыргъа къолдан келгенди. Болсада жууукъ беш жылны ичинде андан да уллу эмда магъаналы жумушланы толтурургъа мурат этиледи. Аланы арасында РФ-ни Президентини былтыр майда чыгъарылгъан 204-чю номерли указында салыннган миллет борчланы бла стратегиялы муратланы белгилерчады.
«Май указлагъа кёре жарашдырылгъан миллет проектле инсанланы жашау болумларын, къолайлыкъларын ёсдюрюуге, аны бла бирге уа къыралны илму-техника жаны бла жангыртыугъа, Россейни даражасын тыш къыралланы арасында кётюрюуге бурулупдула», - дегенди Мусукланы Алий.
Ол дагъыда миллет проектле регионлагъа уллу онгла бергенлерин, аланы болушлукълары бла кёп жылланы ичинде тамамланмай тургъан жумушланы толтурургъа къолдан келлигин айтханды. Аны себепли битеу жууаплы министерствола бла ведомствола къадалып ишлерге керекдиле, къысха заманны ичинде тийишли оноула чыгъарыргъа тюшерикди, деп чертгенди.

Артха къалыуну
тохтатыр ючюн
Къабарты-Малкъар бир-бир ёлчемлеге кёре башха субъектледен артха къалгъанын да белгилегенди докладчы. Аны къуллукъгъа кире туруп Казбек Коков да айтханды. «Ёсюуню жалчытырча онгларыбыз а бардыла, ол санда промышленностьда, эл мюлкде, туризмде. Аны себепли Правительствогъа КъМР-ни айнытыуну стратегиялы планын, ол жаны бла документлени жангыртыргъа буюрулгъанды»,-дегенди эмда Правительствогъа федерал араны бла республиканы макроэкономика ёлчемлеринде башхалыкъланы кетерирге кереклисин чертгенди.
Бу ишни чеклеринде стратегия, республиканы социал-экономикасын айнытыуну планы, бюджетни прогнозу жангыдан жарашдырылгъандыла. «Аланы мурдорунда 25 къырал программа къуралгъанды, алада экономиканы, социал сфераны айнытыуну мадарлары белгиленнгендиле», - дегенди кандидат.

Ышаннгылы
финанс система
Финанс системаны ышаннгылыгъын жалчытыу да баш магъаналы жумушладан бириди. Аны чеклеринде республиканы кеси файдаларын ёсдюрюрге, къоранчлагъа хайырлы башчылыкъ этерге тюшерикди. Къошакъ финансла социал сфераны айнытыргъа, медицинагъа, билим бериуге, спортха, культурагъа къоранчланы кёбейтирге онг берликдиле.    Аны бла бирге уа бюджетге коммерциялы кредитле алыуну тохтатыргъа, 2025 жылгъа дери республикада хар инсаннга къоранчланы къыралда болгъан орта ёлчемге келишдирирге борчла салыннгандыла.
- Правительство, Парламент да, хар замандача, бирге байламлыкъда ишлериклерине ышанама. Бизни борчубуз бирди – республиканы айнытыуну жангы амалларын хайырланыргъа, алай бла уа инсанларыбызны къолайлы жашауларын жалчытыргъа. Законла чыгъарыучу эм толтуруучу власть органланы араларында байламлыкъла профессионал билимни эм жууаплылыкъны мурдорунда къураллыкъларына ишеклигим жокъду, - дегенди Мусукланы Алий сёзюню ахырында.

ВРП кёбейтилликди
Кандидатха соруула кёп болгъандыла. Депутат Роман Пономаренко бюджетни файдаларын ёсдюрюрге, келир беш жылны ичинде республикада 12 минг жангы ишчи жер къураргъа белгиленнгенин эсгертип, бу жумушла къалай толтуруллукъларын билирге сюйгенди.
Мусук улуну айтханына кёре, республиканы башчысыны программасында 2025 жылгъа дери ВРП-ны ёлчемин эки кереге ёсдюрюрге, 12 минг жангы ишчи жер къураргъа борчла салгъанын эсгертгенди, аланы толтурургъа битеу онгла болгъанларын да чертгенди. «Мен аны тинтиулеге, шартлагъа таянып айтама. 2022 жылдан башлап ВРП-ны ёлчемин 10 процентге ёсдюрюрге керекди. Аны ючюн а аны къурамын алышыргъа, экономиканы конкурентли бёлюмлерин айнытыргъа тюшерикди»,-дегенди ол.
Бу ишни чеклеринде уа промышленностьха ышаныулукъ уллуду. 2025 жылгъа аны продукциясыны ёлчемин 150 миллиард сомгъа жетдирирге деп борч салыннганды. «Быйылны  8 айында промышленный продукцияны ёлчеми 3,6 процентге ёсгенди. Ол а борчну толтураллыгъыбызгъа ышандырады»,-деп къошханды ол.
Промышленность бла бирге уа электроэнергетикагъа энчи эс бурулады. Бюгюнлюкде уа республиканы онглары жаланда 17 процентге хайырланыладыла. Мусукланы Алий бу бёлюмню файдалылыгъын, энергияны чыгъарыу бла кюрешген компанияла бюджетни налогла бла толтургъанларын чертгенди.
Агропромышленный комплексни онглары да уллудула, алай ала да толусунлай хайырланылмайдыла. 2025 жылгъа дери эл мюлк продукцияны 2,5 кереге ёсдюрюрге, аны ВРП-ны къурауда ёлчемин кёбейтирге, 22 процентге (бюгюнлюкде 16 процент) жетдирирге борчла салыннгандыла.
Рекреация онгла да уллудула, алай ол регионну кесинде чыгъарылгъан продукцияны ёчеминде жаланда 1 процентни тутады. «Аны 8-10 процентге жетдирирге борчлубуз. Жылгъа Къабарты-Малкъарда орта эсеп бла 1,3-1,5 миллион турист солурча этерге къолубуздан келликди. Битеу мен санагъан жумушланы хайырындан жангы ишчи жерле къураллыкъдыла»,- деп чертгенди докладчы.
Сёз республикада жашагъан халкъланы миллет тиллерин, культураны сакълауну, школчуланы ана тилледе китапла бла жалчытыуну юслеринден да баргъанды. Билим бериу, илму эм жаш тёлюню ишлери жаны бла комитетни башчысы Нина Емузова, бу соруу жамауатны къайгъыртханын белгилеп, ала къалай тамамланыллыкъларын билирге сюйгенди.
Мусукланы Алий былтыр окъуу жылны аллында дерс китапланы федерал тизмеси жангыртылгъанын айтханды.  Аны бла байламлы эски китапланы хакъсыз юлеширге онг болмай къалгъанды. «Анга эски, хайырланыргъа жарамагъан дерсликлени да къошсакъ, окъуучуланы жаланда жартысын жалчыталгъанбыз китапла бла»,-дегенди ол.
Быйыл а бу жумушлагъа 180 миллион сом бёлюннгенди, 430 минг окъуу китап сатылып алыннганды. Докладчы миллет тилледе жангы дерсликле чыгъарыллыкъларын билдиргенди. Конкурс бардырылып, авторланы коллективи сайланнганды, китапланы басмаларгъа ахча бюджетде барды.

Республикалы
программала - ОТР-де
Льготалары болгъанланы дарманла бла жалчытыуну юсюнден да соргъандыла. Депутат Рустам Калибатов бу жумушлагъа бек аздан 1,2 миллиард сом керек болгъанын, алай бюджетден ахча аз бёлюннгенин айтып, бу кемчилик къалай кетериллигин соргъанды. «Саусузла болушлукъсуз къаладыла, кёплени къолларында дарманла бёлюнюрге кереклисини юсюнден сюдню  оноуу барды»,-дегенди ол.
Бу жумушлагъа ахчаны жаланда 20-30 проценти бёлюннгенин айтханды Алий Тахирович. Болсада быйыл федерал излемле тюрленнгендиле, бир-бир къыйын аурууладан къыйналгъанлагъа дарманланы федерал тизмеге кёре берип башлагъандыла. Аны бла бирге уа онкологиягъа къажау багъыугъа къошакъ халда 250 миллион сом берилгенди. «Алай бла быйыл дарманла бла жалчытылыннганланы саны кёбейтилгенди»,-дегенди ол.
 Культура, граждан обществону институтларын айнытыу эм информация политика жаны бла комитетни башчысы Борис Паштов а республикада цифралы телевиденияны кийириу не халда болгъанын билирге сюйгенди. «Ол политика магъаналы сорууду. Республикалы телеканал миллет культураны, ана тиллени сакъларгъа себеплик этеди. Аналог тохтатылса, ол къалай ишлерикди?»-деп соргъанды.
Республиканы инсанлары телеканаллагъа цифралы амал бла къарарча мадарла толтурулгъандыла, техника жаны бла тийишли ишле бардырылгъандыла. Республикалы телевидение къалай ишлеригини юсюнден айта, Мусук улу аны спутник вещаниягъа къошууну юсюнден соруу сюзюле тургъанын билдиргенди. «Болсада ноябрьден башлап бизни программалагъа Россейни жамауат телевидениясында (ОТР) къараргъа онг боллукъду - кюннге беш сагъат»,-дегенди ол.
Туризмни айнытыуну, жер-жерли власть органланы полномочияларын толтуруугъа себеплик этиуню юслеринден да соргъандыла премьер-министрге кандидатдан. Татьяна Егорова депутатланы соруулары энтта кёп болгъанларын белгилеп, аланы жазып, Правительствогъа берирге предложение этгенди.

Фракцияла да
ыразылыкъларын бергендиле
Ызы бла Мусукланы Алийни кандидатурасыны юсюнден оюмларын фракцияланы башчылары билдиргендиле. Ала Парламентни бла Правительствону араларында байламлыкъла къуралгъанларын, республикада энтта тамамланыллыкъ жумушла кёп болгъанларын, Алий Тахировични профессионал билими, сынауу аланы толтурургъа себеплик этериклерин белгилеп, аны жанлы болгъанларын айтхандыла.
Ызы бла къол кётюрюу баргъанды. Депутатла барысы да бирча Мусукланы Алийни Правительствону башчысына къабыл кёргендиле. Алагъа ыразылыгъын билдире, Мусук улу толтуруучу, законла чыгъарыучу власть органла, жамауат да бирге къадалып кюрешселе, къыралны башчысы, республиканы оноучусу салгъан борчланы тамамларгъа онг боллугъун чертгенди.
Ызы бла депутатла законланы проектлерин сюзюуге киришгендиле.

Тикаланы Фатима.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.