Озгъан шабат кюн КъЧР-ни Гитче Къарачай районунда «Бал чучхурлада айранны байрамы» деген сегизинчи фольклор-этнография фестиваль ётгенди. Ол бизни адет-тёрелерибизни энчиликлерин сакълар мурат бла жыл сайын къуралады.
Мен хазна къалмай анга барама. Алай бу жолча кёп адам келип а бир да кёрмегенме. Аланы араларында уа Кисловодскеде, Пятигорскеде, Къарачай-Черкесни, Къабарты-Малкъарны, Минерал Водылени курортларында солуй тургъанла, Ингушетиядан, Татарстандан, Къазахстандан, Къытайдан, Япониядан, Америкадан, Швейцариядан, Тюркден, дагъыда кёп башха жерледен келгенле да бар эдиле.
Бизден а бу къууанчлы жыйылыугъа Мечиланы Кязим атлы фондну, Черек районну, КъМКъУ-да Отарланы Керим атлы маданият араны келечилери, аты айтылгъан гюрбежичи Бачиланы Хамзат, башха устала, таматала да баргъандыла.
Брендэтер умутда
Фестивалны ача, «Бал чучхурла» турист комплексни директору, туриндустрияны сыйлы къуллукъчусу, бу проектни биринчи къурап, сегиз жылны ичинде бардыргъан Боташланы Мусса алайгъа келгенле бла жарыкъ саламлашханды, ызы бла байрамны магъанасыны юсюнден айтханды. «Бизни борчубуз Шимал Кавказда айранны биринчи номерли бренд этиудю», - деп да къошханды ол.
Андан сора да, Боташ улу байрам КъЧР-ни Башчысыны, Туризм, курортла эм жаш тёлю политика министерствону, «Къарачай алан халкъ» жамауат организацияны себепликлери бла бардырылгъанын да билдиргенди. КъЧР-ни Муслийманларыны дин управлениясыны башчысы Бердиланы Исмайыл хажи да бу ишни уллу байрамгъа санагъанды. Андан сора да, жыйылгъанланы аллына чыгъып «Къарачай алан халкъ» жамауат биригиуню председатели Боташланы Сюлемен, миллетлени ишлери, асламлы коммуникацияла эм басма жаны бла министрни орунбасары Хубийланы Исмайыл, Ингушетия Республикадан келген къонакъ, Магас шахарны алгъыннгы мэри Беслан Цечоев, Пенза шахардан Камиль Белдыканов да сёлешгендиле. Бары да республиканы айбатлыгъыны, къонакъбайлыгъыны юсюнден энчи айтхандыла.
Бек сюйюп келгендиле
500 литр кирген айраны бла уллу чанны башын ачардан алгъа уа "Ийнар" къауум "Айран" деген жырын айтханды. Боташланы Сюлемен, сахнагъа гоппан бла чыгъып: "Айран бизни табийгъат сыйлап, сайлап берген ёхтемлигибизди. Ол тапдыргъан кюч кёп къыйынлыкъ сынагъан миллетибизни ёлюмден сакълагъанды. Ма аны ючюн багъалыды ол бизге",-деп, алгъыш этип, бек биринчи суусапны жашчыкълагъа бла къызчыкълагъа уртлатханды. Аланы ызындан аны татыуун таматала, къонакъла да кёргендиле.
Америкадан келген алим тиширыу Алмус а, кёрмючледе сатылгъан кюпеследен бирин алып, юсюне къаплап айлана эди. Ол айтханнга кёре, мындагъы айранны татыуу бла адамланы жарыкълыкълары, ачыкълыкълары, бу тау жерни хауасы аны жюрегин чексиз къууандыргъандыла. Рязаньдан информатик Николай Тапчанов а Кавказда биринчи кере болгъанын, айранны байрамыны юсюнден Интернетде окъуп, иш этип бери келгенин, мында табийгъатны сейирлигине тамашагъа къалгъанын, адамланы жарыкълыкъларына да къууаннганын билдиргенди.
"IASSRT" халкъла аралы ассоциацияны вице-президенти, тарых илмуланы& доктору Звездана Доде уа Кисловодск шахарда тёрт кюнню ичинде "Шёлковый путь" атлы халкъла аралы симпозиум бардырылгъанын, анга дунияны отуз къыралындан алимле къатышханларын, бу байрамны эшитгенлеринде уа, аны кеси кёзлери бла кёрюрге сюйгенлерин да билдирип, кёп тыш къыраллы алимлени байрамгъа келтиргенин айтханды. Ол Боташланы Муссагъа саугъала да бергенди. Делегация Россейни дагъыда кёп башха жерлерине да барлыгъын, алай аны илму-тинтиу жолоучулугъу Кавказдан, Къарачай-Черкес Республикадан башланнганы да бошдан болмагъанын чертгенди. Аны магъанасы - мындагъы къонакъбайлыкъны кёргюзтюудю.
Жарыкъ жырла эм тепсеуле
Байрамны бизни республикада белгили жырчыбыз, музыкалы театрны артисти Гергъокъаланы Халимат бла блогер Атабийланы Азамат бардыргъандыла. Программа да ары келгенлени эслеринде къалырча къуралгъанды. Жыйылыуда малкъарлыланы, къарачайлыланы жыр-тепсеу къауумлары, фахмулу жашлары, къызлары усталыкъларын кёргюзтгендиле, жарыкъ номерле бла къараучуланы къууандыргъандыла. Бизни артистлерибиз Мусукаланы Руслан, Жуболаны Жамболат, Созайланы Нату, Жеттеланы Заурбек, Байсолтанланы Инара, Байсыланы Артур, "Ийнар" къауум, Катчиланы Руслан, Амина Шидакова, "Кавказны ёхтемлиги" тепсеу ансамбль, "Минги Тау" сабий тепсеу ансамбльни да энчи белгилеп айтырчады. Ала Малкъаргъа бла Къарачайгъа, жашлыкъгъа, сюймекликге, шуёхлукъгъа жораланнган кёп ариу жырланы айтхандыла. Жаш адамла уа, жауун жаугъанына да къарамай, арагъа чыгъып тепсегендиле.
Миллет ашарыкъла, усталаны
кёрмючлери
Турист комплексни тийресинде тюрлю-тюрлю кёрмючле къуралгъандыла. Уста темирчилерибиз, аш, къол усталарыбыз да кеслерини хунерлерин кёргюзтгендиле. Аланы араларында Бачиланы Хамзатны, Бабаланы Ханапийни, Къарчаланы Мухадинни ишлерин энчи белгилеп айтыргъа боллукъду. Къарачайлы къарындашларыбыз, эгечлерибиз да бир жанында къалмагъандыла. Ала къолдан чемерликлерин, суратланы, жаныуарланы, тюрлю-тюрлю битимлени къарачай-малкъар тилде атлары жазылгъан китапланы, миллет ашланы кёп тюрлюлерин, эс бурурча башха затланы да кёргюзтгендиле.
Эсде къалырча чыгъармала кёп эдиле мында. Сёз ючюн, майданнга кирген жерде Боташланы Русланны суратлары. Алада тауланы, къаяланы, бу жерлени деменгилиликлери, ариулукълары ачыкъланады. Алагъа къарай, кесинги бир аламат дуниягъа тюшгенча кёресе. Текеланы Айшат а 1920 жылда ыннасы чилле халыла бла кеси сокъгъан уллу къара жаулукъну келтиргенди. Аны къатына жокълагъанлагъа хапарын да айтханды. Ол жаулукъ жылла бла согъулгъанды, кесини багъасы да бек уллуду. Кёпле тилегендиле сатарын.
Мечиланы Кязим атлы фондну юсюнден да энчи айтырчады. Хар замандача, бу жол да ала тынгылы хазырланып, токъсаннга жууукъ миллет ашарыкъ келтиргендиле. Малкъарны уллу байрагъы къабыргъада, жашла бла къызла уа, гитчерек байракъланы юслерине къаплап, къонакълагъа жарыкъ тюбеп, келтирген аш-суулары бла сыйлагъандыла, азыкъларыны юсюнден хапар да айтхандыла.
Черек районну келечилерини къатларына келгенлеге жарыкъ къобуз тартыула бла тюбегендиле. Ала да, хар замандача, кёп тюрлю айран, ашарыкъла да келтиргендиле. Турист комплексни суу жагъа табасында уа къарачай къумалы атлагъа, къойлагъа, башха маллагъа, кийик эчкилеге да къарар онг болгъанды.
Жыйылгъанла "Айран байрам" деген баннерни, кёгетледен эм жемишледен къуралгъан кёрмючлени аллына туруп суратха тюшгендиле, хычинни эмда айранны кёп тюрлюлеринден, шишликден да татхандыла.
Энчиликле эм саугъала
"Бал чучхурланы" къатында жылны бу заманында кюн да тийип тургъанлай, олсагъат булутла келип, жел, жауун да болады. Сууукъсурагъанлагъа деб а жылы эт бёрекле, чай, кофе да берилгенди.
Байрамны бютюн магъаналы этген энчилиг а – мында къарачай-малкъар халкъны эрттегили культурасы, жашау болумлары бла шагъырей болургъа онг табылгъанындады. Туркомплексде къуралгъан музейге кирген кёп жангы зат билирге, эшитгенин кёзю бла кёрюрге онг тапханды.
Байрамда конкурсла да бардырылгъандыла. Алада аш-суулары эмда къол усталыкъ ишлери ючюн эки биринчи жерни Мечиланы Кязим атлы фонд алгъанды. Экинчи жер Черек районнга жетгенди, ючюнчюге уа къарачайлыла тийишли болгъандыла.
