|
ЩIэдзапIи кIэухи иIэкъым.
19 сентября, 2019 - 07:14
Ди газетым зэрытетащи, Урысейм ХудожествэхэмкIэ академием хэт, профессор, Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ сурэтыщI СэвкIуий Хьэмид «Адыгэ псалъэ» газетым и редакцэм къызэреблэгъар къэдгъэсэбэпри, и творчествэм, мурадхэм, IэдакъэщIэкIхэм теухуауэ упщIэ зыбжанэкIэ зыхуэдгъэзащ. ГРАФИКЭМ, живописым, скульптурэм зэхуэдэу щылъащэ адыгэлI щэджащэм и IэдакъэщIэкIхэм философием и дуней куум ухашэри, гупсысэ архъуанэм урахьэ. Хьэмид дунейр къызэритхьэкъуа и лэжьыгъэхэм дэтхэнэ адыгэми пэгъунэгъу къыщигъуэтынущ. Уеблэмэ, зы художественнэ тхыгъэ псо зытумытхыхьыфын яхэткъым абыхэм. Ауэ щыхъукIи, абы къигъэщI образхэм ящыщ языныкъуэ литературэ тхыгъэхэм я иллюстрацэ хьэзыру зэрыщытри нэм къыщIоуэ. А лэжьыгъэхэр щIуплъыкIа, зыхэпщIа иужькIэ къыбгуроIуэ ахэр зы гупсысэм и лъагъуэм зэрытетыр, зы Iэм зэрищIар, зы гукъеуэм, е гурыфIыгъуэм къызэрытехъукIар.
И IэдакъэщIэкIхэм хуэдэу, езыри гупсысэ куу зиIэ, гъащIэм и лъэныкъуэ куэдым фIыуэ хэзыщIыкI, ауэ а псоми я щхьэу адыгэ лъэпкъыр зыгъэув Хьэмид къигъэщI нэрымылъагъу дунейм удимыхьэхынкIэ Iэмал иIэкъым. Узэрыдихьэхыуи, гъэр уащIри, гурыгъуазэкIэ дахагъэу къигъэщIам улъагъэIус. Мыри пэжщ, Хьэмид и IэдакъэщIэкIхэр нэсу къызыгурыIуэнур абы и гукъеуэхэм пэджэжырщ, ар зыхэсыхьа дунейм къыхэхъукIарщ, ар зытепсэлъыхьым щыгъуазэрщ. Сыту пIэрэ абы теухуауэ езы СэвкIуий Хьэмид жиIэнур?
- Хьэмид, уэ куэд къыптетхыхьащ, уи IэдакъэщIэкIхэм хужамыIа псалъэ лъагэ къэгъуэтыгъуейщ, сэ сыхуейщ нобэ СэвкIуий Хьэмид нэгъуэщI лъэныкъуэкIэ къэдбгъэцIыхуну.
- А псалъэ лъагэхэм гупсысэкIи псэукIэкIи хуабжьу сапэщIэхащ сэ. Уеблэмэ, щытхъу псалъэм къызэрымыкIуэу сегъэукIытэ, схуэмыфащэ гуэру къысщохъури. Зи IэщIагъэм хэзыщIыкI сурэтыщIу зыкъызолъытэж, ауэ си IэрыкIхэми хуэдэ щымыIэу къысщыхъуркъым, икIи зей къысщыхъуакъым. Гъуазджэм а и къудамэм махуэ къэс зеужь, йофIакIуэ, ар зи лъагапIэм зэи улъэмыIэсыфын унэтIыныгъэщ. Аракъэ насыпри! Абы къыхэкIыу узыхуэарэзыжу утIысыжкIэ Iуэхур зэфIэкIыркъым, а гъуазджэм удэджэрэзын, зыдэбужьын хуейщ.
- Творчествэм уи гъащIэм сыт хуэдэ увыпIэ щиубыдыр?
- Творчествэм и цIыхум дежкIэ абы увыпIэ щхьэхуэкъым и гъащIэм щиубыдыр, атIэ и гъащIэр зэрыщыту творчествэм ей мэхъу армыхъу. Сыт хуэдэ Iуэху сщIэми, цIыхухэм сахэтми, уэрамым сыдэтми, лэжьапIэм сыщыIэми, сэ зэи лэжьыгъэм ехьэлIа гупсысэхэр сIэщIэхуркъым. СызэреплъымкIэ, нэгъуэщIуи хъунукъым, творчествэм зэ къыхэча ухъуамэ, хыхьэжыгъуейщ, зэбгъэтIылъэкIам лъэIэсыжыгъуафIэкъым. Творчествэр гупсысэ, образ нэрынэу зэрыхъа дунейщ, абы щIэдзапIи кIэухи иIэкъым.
- Хабзэ зыбжанэм и сурэтыщIкIэ къоджэхэри зэрыщыIэм сыщыгъуазэщ. Абы теухуауэ сыт къыджепIэн?
- Сурэт щIыным (живописым) къищынэмыщIауэ, графикэми скульптурэми сызэрыщылажьэр арагъэнщ абыхэм зи гугъу ящIыр. Арамэ, пэжщ (мэдыхьэшх).
- Нарт эпосым и сурэтхэр телъыджэу хуэпщIауэ 2017 гъэм дунейм къытехьащ. А Iуэхум узэрытегушхуам и гугъу уэзгъэщIынут.
- Санкт-Петербург щыIэ «ВитаНова» тхылъ тедзапIэм бгырысхэм я IуэрыIуатэ тхыдэжьым и тхылъ къыдагъэкIынум и сурэтхэр сщIыну къызэлъэIуати, арэзы сыхъуащ, ауэ ар Адыгэ лIыхъужь IуэрыIуатэу зэрыщытыр Iэмал имыIэу къагъэлъэгъуэну яхуэзгъэуващ. АбыкIэ дызэгурыIуэри, Нарт эпосым и сурэтхэр сщIыри, тхылъ телъыджэу дунейм къытехьащ.
- Бгырысхэм я IуэрыIуатэр, уеблэмэ лIыхъужьхэм я цIэхэри зэтехуэу сюжеткIэ зэподжэж. Уэ узэреплъымкIэ, сыт хуэдэ щхьэхуэныгъэ Адыгэ нарт эпосым иIэр.
- Нарт эпосыр дунейм тет эпос нэхъ инхэм яхохьэ. Ар зейм ехьэлIауэ зэдауэ куэд щыIэщ, псоми езыхэм яйуэ къыщIагъэкIыну хуейуэ. Дэ абы ди псалъэ хэтлъхьэркъым IуэхукIэ, лэжьыгъэкIэ дыхоувэ армыхъу. Сэ адыгэхэм я эпосым теухуауэ схужыIэнуращи, ар ящыщщ рифмэ зиIэ зырызхэм. Абы къыбжеIэ а текстым гъащIэшхуэ зэриIэр, гъуэгуанэ ин къызэрикIуар. Аращ Адыгэ нарт эпосыр тегъэщIапIэ щIэсщIыр.
- Сыт хуэдэ уи IэдакъэщIэкIра уи творчествэм и лъагапIэу къэплъытэр? Хьэмэ, апхуэдэ бгъэдыхьэкIэр щыуагъэ?
- Гугъущ абы жэуап ептыну. Дэтхэнэ си лэжьыгъэри гъащIэм къыпхысха гупсысэщ, зэманым къызита щытыкIэщ. Къапщтэмэ, ахэр псори зы дунейщ, зы къежьапIэщ.
- Гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэкъым уи сурэтхэм къатещ нэщхъеягъэм. Ауэ щыхъукIи, сурэтым и гупсысэм ухэзышэри, абы и щIагъыбзэр къыпхузэIузыхри аращ. УзэIэпишэу сурэтхэм яхэлъ мэгъу къарур езыр арауэ къысщохъу.
- Ди жагъуэ зэрыхъунщи, дэ дыщыпсэу зэманыр икъукIэ зэман хьэлъэщ, гущIэгъуншэщ. Махуэ къэс ди нэгу щIэкI зауэхэмрэ зэрыукIымрэ лIэныгъэм, хэщIыныгъэм дригъэсэжащ. ЦIыхухэм кърадзэжыркъым укIыгъэр, лейр. Ахэр цIыхугъэм, зэхэщIыкIым, гущIэгъум, гулъытэм, гумащIагъэм къызэрымыкIуэу щыхуэныкъуэ лъэхъэнэм дитщ. А гущIэгъур къэзгъэлъэгъуэну, абы къызэрыхуезджэнум, къарууэ щыIэм я нэхъ иныр къыщежьэр абдежу зэрыщытыр сотх. Аращ сурэтхэм къатещ нэщхъеягъэм и къежьапIэр.
- Лэжьыгъэм сыт утезыгъэгушхуэр?
- Езы лэжьыгъэм хуэдэу сытезыгъэгушхуэ щыIэу къыщIэкIынкъым. Лэжьэн зэрыщIэздзэу сызэщIешэ, абдеж гупсысэр къоукъубейри, зи ужь сихьар къыщызэхъулIэм деж, дунейм сызэрытетым мыхьэнэ гуэр иIэу къысщегъэхъуж.
- СызэрыщыгъуазэмкIэ, иужьрей илъэсхэм егъэджэныгъэ Iуэхуми зупщытащ. Уеблэмэ, абы апхуэдизкIэ удихьэхащи, сурэт щIыныр мащIэу IэщIыб пщIауэ къэзылъыти щыIэщ. Зэребгъаджэ щIыкIэм, а IэнатIэм гъэщIэгъуэнагъыу хэплъагъуэмкIэ къыддэгуашэ.
- Пэжщ, сэ илъэс зыбжанэ хъуауэ щызогъаджэ Санкт-Петербург дэт ХудожествэхэмкIэ академием. Ауэ сурэт щIыныр нэхъ мащIэ хъуар-пцIыщ, уеблэмэ, студентхэм я фIыгъэкIэ, абыхэм къызат къарум, гупсысэщIэм и хьэтыркIэ нэхъыбэрэ сылажьэ хъуащ.
Си студентхэм си лэжьэгъухэм хуэдэущ сазэрепсалъэр. Егъэджэныгъэ Iуэхури творческэ лэжьыгъэ инщ. Мастерскойм ущриунафэщIым абы щащI дэтхэнэ сурэтымкIи, диплом лэжьыгъэмкIи жэуаплыныгъэ бохь. Пэжщ, ар къызэрымыкIуэу лэжьыгъэшхуэщ. Сэ абыхэм ябгъэдэслъхьэм и фIагъымрэ и куэдагъымрэ езы студентхэращ жызыIэфынур. Абыхэм яхэтщ узыгъэгуфIэхэр, ехъулIэныгъэ ин зыIэрызыгъэхьахэр. Ди къэралым и мызакъуэу, хамэ щIыпIэ къикIахэри яхэтщ абы.
- Мы зэманкIэ сытым уелэжьрэ?
- Нэхъ ипэкIэ зэрыжысIауэ, творческэ лэжьыгъэм пэщIэдзи кIэухи иIэкъым, пыухыкIауэ зыкъым сэ сызэлэжьыр, зэуэ куэд дыдэм зызопщыт. ИджыкIи апхуэдэщ, творчествэм и зэрыхьзэрийм сфIэфIыпсу сыхэтщ. УнэтIыныгъэкIэ ахэр гъуазджэм сыт щыгъуи щыятэ Iуэхухэм теухуащ.
Си хъуэпсапIэхэм ящыщщ илъэс куэд щIауэ зи яужь сит Iуэхухэр нэзгъэсыныр. Апхуэдэщ адыгэлI щэджащэхэу Нэгумэ Шорэ, ХьэтIохъущокъуэ Кургъуокъуэ сымэ я фэеплъхэр Налшык щыгъэувыныр. Псори хьэзырт, щагъэувыну щIыпIэмкIэ зэгурыIуамэ…
- Адыгэ лъэпкъым и блэкIар, тхыдэм къытещ напэкIуэцI гуауэхэр, ди адэжьхэм я псэм телъа бэлыхьыр, цIыху щхьэхуэхэм я щыIэкIэр зы сурэтым къыщогъэлъэгъуэф…
- А зи гугъу пщIы щхьэусыгъуэм къыхэкIыу си сурэтхэр я лъабжьэу кино трахащ. Илъэс зыбжанэ ипэ ВГИК-м щеджэ студентхэм зыкъысхуагъазэри си лэжьыгъэхэмкIэ анимацэ фильм трахыну хуитыныгъэ сIахауэ щытащ. Си сурэтхэм апхуэдэ ассоциацэ къазэрыритыр сощIэ, ар тэмэмщ, сурэтхэр блынгъэдахэ къудей щыхъум дежщ ущыгузэвэн хуейр. Абыхэм гупсысэ гуэр цIыхум иратмэ, къохъулIауэ аращ. Сэ дунейм сызэрепсэлъэфыр си IэщIагъэращи, абыкIэ схузэфIэкIыр жызоIэ, ауэ «къемыджэфхэр» хэзгъэзыхьыркъым, «гур мыплъэм нэр плъэркъым».
- Сурэт щIыным, творчествэм дихьэха ди щIэджыкIакIуэхэм сыт хуэдэ псалъэкIэ захуэбгъэзэнт?
- Адэжь Iэужьу зэманым гущIэгъуншэу исейж щэнхабзэр, гъуазджэр, бзэр, щIыуэпсыр зэрахъумэным хущIэкъуну сыхуейщ. Дунейм зыдащIу лъэпкъ щхьэхуэныгъэхэр IэщIыб зэращIыр щыслъагъукIэ, сигу хощI. Апхуэдэхэм къагурымыIуэр зыщ - дэ ди беягъэр а щхьэхуэныгъэхэращ, ди адыгэбзэ гугъурщ, ди хабзэ ткIийрщ, ди гупсысэкIэ нэмыщIырщ.
Псалъэм папщIэ Налшык и пасэрей ухуэныгъэхэм защызгъэнщIыркъым. Сыт и уасэ ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрыр! Апхуэдэ ухуэныгъэ екIухэр, хуабагъэ инхэр къызыпкърыкIхэр ди мащIэкъым, сыщогугъ ар къагурыIуэу ди цIыхухэм яхъумэну.
- Налшык хуиIэ фIылъагъуныгъэр шэч къызытумыхьэжынщ. Илъэсым дапщэрэ укъэкIуэжыфрэ?
- Дауэ сымылъагъунрэ, дауэ сыкъэмыкIуэжынрэ, мыращ си унэр, си къежьапIэр. СыкъэкIуэжыху си адэшхуэр щыпсэуа щIыпIэм сокIуэ, си егъэджакIуэр, ныбжьэгъухэр солъагъу. Лъабжьэр быдэ хъуамэ - гъэIэпхъуэжыгъуейщ…
|
28.03.2024 - 09:03 ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ. |
|
28.03.2024 - 09:03 Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм. |
|
27.03.2024 - 13:58 Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I |
|
27.03.2024 - 12:25 Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх |
|
27.03.2024 - 09:03 (ГъащIэ теплъэгъуэ) |
|