Кёз жашла чыгъаргъан эмда узакъгъа созулгъан къарсла келтирген фильм.

Зал тыкъ-тыкъма къараучуладан
Орта кюн Нальчикде Профсоюзланы къаласында 1943-1957 жыллада къарачай-малкъар  халкъны Орта Азияда бла Къазахстанда сюргюн жашаууна аталып «Приговоренные к забвению» деген документли фильмни премьерасы болгъанды. Озгъан жылланы эсге тюшюрюрге сюйгенле асыры кёпден, шахарда бек уллу кинозал алагъа тарлыкъ этгенди.
Жыйылгъанланы араларында кёчгюнчюлюкню сынагъан къартла, ол заманда ала сабийле эдиле, анда туууп, артха тарыхлы ата журтларына къайтханла, ачы жылланы таматаланы хапарларындан билген жаш адамла, республиканы шахарларындан, районларындан, эллеринден адамла эдиле. Премьерагъа КъМР-ни Башчысыны кенгешчиси Уяналаны Аминат, КъМР-ни маданият министри Мухадин Кумахов, республиканы граждан обществону институтлары бла байламлыкъла жюрютюу эмда миллетлени ишлери жаны бла министри Анзор Курашинов да келгендиле.
Тёлюлени эслеринде сакъланырча
Фильмни кёргюзтюрден алгъа сахнагъа Газаланы Алим чыгъып, «Къарачайым, Малкъарым» жырны айтханды. Ызы бла Къарачай-Черкес Республикадан акъсакъалла кёчгюнчюлюкде жоюлгъанла , бу кюнледе дуниясын алышхан белгили алим Энейланы Тимур ючюн деп дууа алдыргъандыла.
Чыгъарманы автору эмда проектни башчыларындан бири юрист Дураланы Марат чертип айтханнга кёре, бу ишде бек къыйыны ачы кюнлени сынагъанланы хапарларына тынгылагъан эди. «Тынч болмагъанды, нек дегенде ол ачыуну кёргенле хар сёзлерин жюреклеринден ётдюргендиле. Фильм кёчгюнчюлюкню документли мурдорунда къуралгъанды, ол халкъны тарыхыды. Аны баш магъанасы, ачы къыйынлыкъ унутулмазча, тёлюлени эслеринде сакъланырча этиудю»,- дегенди автор.
Проект, жети жыл мындан алгъа жаратылып, эки жылны ичинде жарашдырылгъанды.  Фильмни алдыргъанла материал жыйышдыра, Къазахстаннга, Къыргъызстаннга, Белоруссиягъа, Израильге, Къабарты-Малкъаргъа, Чечен Республикагъа, Ингушетиягъа, Ставрополь крайгъа, Дондагъы Ростовха баргъандыла, Къарачай-Черкес Республиканы кёп эллеринде да болгъандыла.
Ол  билдиргеннге кёре, анга жюзле бла актёрла эмда эллиле къатышхандыла. Ала асламлы кадрлада хайырланылгъандыла, дагъыда Россейни темир жолларыны Дондагъы Ростовда музейинде да болуп, андан да информация алгъандыла. «Мени сейирге къалдыргъаны, фильм бла байламлы тюбеген адамларыбызны биринде да кёлкъалдылыкъ болмагъанды. Андан сора да, айтырыгъым, проект жашауумда эм магъаналы, эм уллу ишди»,-деп, Марат Дураев чыгъармасына тийишли багъа бергенлери ючюн къараучулагъа ыразылыгъын билдиргенди. Ахырында эшитилген къызыу къарсла да адамланы тындырылгъан затха ыразылыкъларын туура кёргюзтгендиле.
Сюжети хар бирибизге да жууукъду
Фильм баргъан эки сагъатны ичинде залда олтургъанла шум болуп тургъандыла, ол ауур шошлукъну тиширыуланы угъай, эр кишилени окъуна да терен ахтыннганлары, жилягъан тауушлары буза эди. Экранда уа кёчгюнчюлюкню жылларында адамла кёрген, сынагъан къыйынлыкъ дурус кёргюзтюледи. Къарачайлыланы къум аулакълада жашаулары, ачдан, жаланнгачдан ёлгенлери, ауругъанлары, ызы бла урунууда жетишимлери, андан сора уа Ата журтха къайтыу – битеу бу затла сыйыннгандыла чыгъарманы сюжетине.
«Мынга кёз жашсыз къалай къарагъын! Кёчгюнчюлюкде ыннам эмда атамы къарындашы, анамы тогъуз эгечи бла къарындашлары ауушхандыла. Атамы, анамы Къазахстаннга кёчюргенде уа, ала акъылбалыкъ болмагъан сабийле эдиле, ала ол къыйынлыкълада бир кишини терслемегендиле, бизге хапар айтып башласала уа, жаланда иги затланы эсгергендиле»,- дегенди залда олтургъан Шауаланы Кулина.
«Атабыз эки кере «Социалист Урунууну Жигити» атха кёргюзтюлген эди. Алай, халкъгъа юйге къайтыргъа эркинлик бергенлеринден сора, ол документле да къайда къалгъан болурла, билген Аллахды»,-дейди жанымда олтургъан Габоланы Мусабий.
-Мен жаланда бир затны излейме, жаш адамла бир бирлерин ангыласынла, бир бирге хурмет этсинле эмда хар ким да гыржынны багъасын билсин. Ол жыллада къум аулакълада окъуна жашла бла къызла бир бирлерин къаты тутхандыла, бюгюн да бизге ол бирлик керекди, -дегенди Къарачай-Черкесден келген акъсакъал Урусланы Абдуллах хажи.
Проектни авторларына ыразылыгъын РАН-ны Къабарты-Малкъарда Илму арасыны таматасыны орунбасары Уяналаны Кязим да айтханды. «Бек аламат фильм къуралгъанды, ол сюргюнде бир  журтлуларыбыз сынагъан, кёрген къыйынлыкъланы юсюнден сагъыш этдиреди»,- дегенди. Ахырында уа сахнагъа Жаникаланы Элдар чыгъып, Дураланы Маратны сёзлерине жазгъан жырын айтханды.
Чыгъарманы юсюнден
«Приговорённые к забвению» Шимал Кавказда жашап, кёчгюнчюлюкню сынагъан халкъланы юсюнден биринчи документли фильмди. Съёмкала сегиз айдан аслам заманны баргъандыла. Проектни башчылары Дураланы Марат бла Антон Степаненкоду.
Битеу да проектни жашауда бардырыугъа 400-ден аслам адам къатышханды. Тарыхны тюз болгъаныча кёргюзтюр ючюн а, съёмкалагъа Москваны Ломоносов атлы къырал универитетини, бизни эм тыш къыралланы башха бийик окъуу юйлерини алим-тарыхчылары юлюшлерин къошхандыла. Фильмде кадрдан тышында текстни белгили Россейли актер эм режиссёр Владимир Машков окъуйду.
Аны аллында кюн ол Черкесск шахарда кёргюзтюлгенди. Нальчикден а Москвагъа элтирикдиле, андан сора Къыргъызстаннга, Къазахстаннга эмда Тюркге да.

Холаланы Марзият.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 10:01

НИЕТ ХАЗНАБЫЗНЫ АЙНЫТХАНЛА

Халкъыбызны ниет жетишимин кёргюзтген Къулийланы Къайсын атлы Малкъар театрны къуралыуу озгъан ёмюрню 1930-чу жылларында башланнганды. 1935 жылда А.

28.03.2024 - 09:03

ГИТЧЕ ЭМДА ОРТА БИЗНЕСНИ МАГЪАНАСЫ УЛЛУДУ

Къайсы къыралда неда аны ичинде субъектде экономиканы айнытыугъа уллу къошумчулукъ этгенле гитче эмда орта бизнес бла кюрешгенледиле эмда энчи предпринимательледиле.

28.03.2024 - 09:03

ИНВЕСТИЦИЯЛАГЪА – ЭНЧИ ЭС

Жангы предприятияла къурарча, производствону кенгертирча, инвестицияла этмей, башхача айтханда ишге ахча салмай боллукъ тюйюлдю.

27.03.2024 - 14:04

КЪАБАРТЫ-МАЛКЪАР РЕСПУБЛИКАНЫ БАШЧЫСЫ К.В.КОКОВНУ РОССЕЙ ФЕДЕРАЦИЯНЫ МИЛЛЕТ ГВАРДИЯСЫНЫ АСКЕРЛЕРИНИ КЮНЮ БЛА АЛГЪЫШЛАУУ

Росгвардияны Къабарты-Малкъар Республикада Управлениясыны хурметли аскерчилери, ишчилери эмда ветеранлары! Сизни Россей Федерацияны Миллет гвардиясыны аскерлерини кюню бла алгъышлайма!

27.03.2024 - 09:07

САКЪАТ САБИЙЛЕ ОКЪУУСУЗ КЪАЛМАЗЧА

Къабарты-Малкъарны Жамауат палатасында республиканы билим бериу учреждениялада сакъат эм къыйын ауругъан сабийлени окъутуу не халда болгъаны тинтилгенди.