КъМР-ни Парламентини жыйылыуунда премьер-министр Мусукланы Алий депутатланы Правительствону 2018 жылда  ишини эсеплери бла шагъырей этгенди. Кенгешге баш федерал инспектор Евгений Ткачёв,  РФ-ни Федерация Советини келечиси Улбашланы Мухарбий, Къырал Думаны депутаты  Геккиланы Заур, жууаплы министрле да къатышхандыла. Аны спикер Татьяна Егорова бардыргъанды.

промышленность
Алий Тахирович Парламентни 5-чи чакъырылыууну полномочиялары бошала тургъанларын белгилеп, депутатла бла толтуруучу власть органла бирге ишлеген беш  жылда  тамамланнган жумушланы юслеринден да айтханды.
Ол макроэкономиканы ышаннгылылыгъы экономиканы мурдору болгъанын чертип, биринчиден, бу сферада тамамланнган ишлени юслеринден айтханды.
Былтыр  промышленностьну индекси 93 процентге жетгенди. Аны толтурулмай къалгъаны  жарашдырыучу сферада ёлчемле 7,7 процентге, электроэнергия эм газ бла жалчытыу 8,6 процентге азайгъанлары бла байламлыды. Алай 2019 жылны аллындан бери промышленностьда болум тапландырылгъанды дерчады. Предприятиялагъа берилген заказла кёбейгенлерини хайырындан промышленный индекс 108,7 процентге жетгенди.
Ахыр беш жылны ичинде   республиканы промышленный комплексинде 13 уллу инвестиция проект толтурулгъанды (5 миллиард сом къоратылгъанды),  алада  мингден аслам ишчи жер къуралгъанды. «Бек уллу жетишимге уа жыйырма жылдан бери жеринден да тепмеген проектни толтуруп башларгъа къолдан келгенин санаргъа боллукъду. РФ-ни Промышленность эм сатыу-алыу министерствосуну эмда «Ростех» къырал корпорацияны себепликлери бла Тырныауузну тау-байыкъландырыу комбинатыны ишин жангыртыу жумушла тамамланадыла. Ол санда тийишли лицензия алыннганды, производствону къурау жаны бла техника-экономика документле хазырланадыла»,-деп билдиргенди докладчы.
«Шимал Кавказны курортлары» эмда Франциядан «ПОМА» предприятие бла бирге толтурулгъан проектге да ышаныулукъ уллуду. Сёз «СевКаврентген-Д» заводну мурдорунда канат жолла чыгъарыуну юсюнден барады. Предприятие ишлеп башласа, Россейде канат жолланы багъалары  30 процентге учуз боллукъдула.

Энергетика
Республиканы энергетика къоркъуусузлугъун жалчытыуда «РусГидрону»  проектлери аслам жерни аладыла.  2016 жылда Зарагиж ГЭС, 2017 жылда уа «Восточный» подстанция хайырланыргъа берилгендиле. Экинчисине уа социал магъаналы объектле къошулгъандыла, ол санда Перинатал ара, Дубки микрорайонда ишлене тургъан  автовокзал, жашау журтла да. Быйыл а Огъары Малкъарда гитче ГЭС битдирилликди.
Алий Тахирович бу проектле артыкъда магъаналы болгъанларын чертгенди.  «Алада ишчи жерле къураладыла, аны бла бирге уа бюджетге налогла тюшедиле. Сёз ючюн, 2014-2018 жыллада «РусГидро» эмда «Шимал Кавказны МРСК компаниясы» 6,6 миллиард сом багъасы инвестиция проектле толтургъандыла, бюджетге 5 миллиард сом тёленнгенди»,-деп билдиргенди ол.

Инфраструктура
2014 жылдан бери жолланы тапландырыугъа 20 миллиард сом къоратылгъанды.  Аланы арасында бек магъаналыгъа «Кисловодск-Жылы-Суу» трассаны хайырланыргъа берилгенин,  Нальчикде Мальбахов эм Осетинская орамла бирге къошулгъан жерде осал халгъа жетген кёпюр кетерилип, аны орунуна шёндюгю излемлеге келишген жол салыннганын, Калюжный орам жангыртылгъанын санаргъа боллукъду.

Транспорт инфраструктураны айнытыуну чеклеринде Шимал эм Кюнчыгъыш автовокзалла ишлетиледиле. Ала уа шахарда машиналаны санын азайтыргъа, экологияны тапландырыргъа себеплик этерикдиле. Мусук улу билдиргенича, аланы жылны ахырына битдирирге белгиленеди.

АПК
2014 жылдан бери эл мюлкде чыгъарылгъан продукцияны ёлчеми 16,3 процентге кёбейгенди эмда 2018 жылда 47 миллиард сомгъа жетгенди.   Жылгъа  орта эсеп бла 470 минг тонна тахта кёгет  бла 260 минг тонна кёгет ёсдюрюледи. Жууукъ кезиуде тирликни миллион тоннагъа жетдирирге борчла салыннгандыла.
Эл мюлкге жараулу жерлени 11 минг гектарында терк жетген алма бахчала салыннгандыла, ол санда былтыр - 1,8 минг гектарда. «Биз Россейде бу жаны бла алчы регионнга саналабыз.  Ол а терекчиклени ёсдюрюу, шпалерле, буз уруугъа къажау сеткала, тирликни  сакъларча тара чыгъаргъан предприятияланы айнытыргъа себеплик этгенди»,-деп билдиргенди Мусук улу.
Дагъыда тирлик сакъланнган жерле кёбейгендиле. Бюгюнлюкде  алада   120 минг тоннаны асыраргъа онг барды. Ол санда былтыр Прохладна районда ишленнген холодильникде 75 минг тонна продукция сыйынады.   
Битеу бу жумушла  консервала жарашдырыу предприятияланы ишлерин игилендириуге себеплик этгендиле. Былтыр  заводлада 340 миллион банка чыгъарылгъанды. Россейде сатылгъан консерваланы 18 проценти КъМР-ни предприятияларында  жарашдырыладыла. Бу кёрюмдюлеге кёре биз жаланда Краснодар крайдан артха къалабыз.   
Эл мюлкде да инвестиция проектле тамамланнгандыла, аланы арасында томат паста,  кёк къудору, къудору чыгъаргъан заводланы, комбикорм жарашдыргъан предприятияны эм башхаланы санаргъа боллукъду. 2017 жылда Бахсан районда эл мюлк технопарк ишлеп башлагъанды, ол Россейни юг жанында уллуладан бириди.   
Эл мюлк бла кюрешгенлеге ахыр беш жылны ичинде 10,3 миллиард сомдан аслам къырал болушлукъ этилгенди. «Болсада бёлюмню файдалылыгъы керекли даражада тюйюлдю. Республикада чыгъарылгъан продукцияны ёлчемин ёсдюрюрге борчла салыннгандыла. Бюгюнлюкде къуру импортну алышыуну юсюнден айтып турургъа жарамайды, энди экспортха жараулу товар жарашдырыргъа тийишлиди»,-дегенди ол.

Къурулуш
2014 жылдан бери къурулушда 68 миллиард сом багъасы  жумушла толтурулгъандыла.  Беш жылны ичинде республикада ишленнген журтла 328 минг квадрат метрден  436 минг квадрат метрге дери кёбейгендиле. Бу кезиуде 2 миллион квадрат метр жашау журт хайырланыргъа берилгенди, башхача айтханда, 17 минг фатар ишлетилгенди, ол санда былтыр – 3,7 минги.
Ахыр беш жылны ичинде  830 жаш юйюрню, Уллу Ата журт урушну 50 ветераныны жашау халлары тапландырылгъандыла, жер-жерли къаугъаланы  ветеранларына, сакъатлагъа, саулукълары осал болгъан сабийлени юйюрлерине да 132 фатар берилгенди. 
2014 жылдан бери КъМР-де 1200 социал магъаналы мекям ишлетилгенди  неда жангыртылгъанды. Сёз ючюн, саулукъ сакълауда 64 объект битдирилгенди неда жангыртылгъанды, ол санда 40 жангы фельдшер-акушер пункт хайырланыргъа берилгенди.  «Республикада 4 диализ ара ишлеп башлагъанды, бюгюнлюкде уа бюйреклери ауругъанлагъа медицина болушлукъ 5 учрежденияда этиледи, алада бир жолгъа 630 саусузгъа багъаргъа онг барды. Республикада быллай болушлукъ керек болгъанла  диализ процедура бла толусунлай жалчытылынадыла»,-дегенди ол.
Билим бериуде уа 24 объект ишлетилгенди. Ёксюз эм къарар адамлары болмагъан сабийлеге  беш жылны ичинде 501 жашау журт берилгенди. «Алай бу борчну тамамларгъа къолдан келгенди дерге алыкъа эрттеди. Республикалы тизмеде инсанланы бу къауумундан 1466 адам турадыла, аладан 309-суну жашау журт бла борчлу халда жалчытылыныргъа кереклисини юсюнден сюдню оноуу барды.  Орта эсеп бла уа жылгъа тизмеге 50 адам къошулады»,-дегенди докладчы.

Инвестицияла
Социал сферада белгиленнген жумушланы толтурур, экономиканы айнытыр ючюн а инвестицияланы кёбейтирге, бизнесге тийишли онгла къураргъа керекди. Былтыр а асламлы капиталгъа инвестицияланы ёлчеми 5,5 милиард сомгъа жетгенди, ол а Шимал-Кавказ федерал округну субъектлерини арасында бек иги кёрюмдюдю. 
2014 жылдан бери КъМР-де 37 инвестиция проект толтурулгъанды. Аланы битеулю багъасы 22 миллиард сомду, алада  2,3 минг жангы ишчи  жер къуралгъанды. Премьер-министр гитче эм орталыкъ бизнесге къырал болушлукъну юслеринден да айтханды. Бизнеслерин энди башлагъанлагъа себепликге регион микрофинанс организация къуралгъанын билдиргенди. Ол   ишлеп башлагъан кезиуден бери уа 125 займ берилгенди (108 миллион сом). Андан сора да, КъМР-ни Гарантия фондуну, бизнес-инкубаторланы  болушлукъларын хайырланыргъа да боллукъду.  
- Битеу бу жумушланы хайырындан 14 минг энчи предприниматель бла 5,1 минг гитче эм орта предприятие бардыла. Ахыр беш жылны ичинде уа ала республиканы бюджетине 3,5 миллиард сом тёлегендиле,-деп билдиргенди премьер-министр.  

Туризм
2014 жылдан бери туризм жаны бла кёп жумушла тамамланнгандыла, ол санда канат жолну ючюнчю бёлюмю хайырланыргъа берилгенди, тау трассаланы 19 километри ишлетилгенди неда жангыртылгъанды, 31 къонакъ юй битдирилип, адамланы алып башлагъанды. 
Беш жылны ичинде  республикада 2 миллион турист солугъанды, ол санда былтыр - 500 минг. «Жылны ичинде Къабарты-Малкъарда бир миллион турист солурча мадарла къуралыргъа керекдиле»,-деп къошханды ол.
Жууукъ жыллада уа курорт-рекреация комплексни айнытыугъа, жангы тау-лыжа трассаланы ишлетиуге 6 миллиард сом къоратыллыкъды. Ол жаны бла РФ-ни Правительствосуну бегимине къол салыннганды.

Бюджет
Мусукланы Алий 2014-2016 жыллада КъМР къыралда налог жыйыуну кёбейтген субъектлени арасында болгъанын белгилегенди. Алай спирт  чыгъаргъан предприятияланы лицензиялары тохтатылгъанларыны, акцизле жыйылмагъанларыны  хатасындан файдала азайгъандыла. «Къытлыкъгъа да къарамай, битеу социал жумушла толтурулгъандыла. Ахыр беш жылны ичинде бюджетни къоранчлары 5,4 миллиард сомгъа кёбейгендиле. Ала уа хакъны тёлеу, льготалы дарманла бла жалчытыугъа, алача башха жумушлагъа къоратылгъандыла»,-дегенди ол.
Премьер-министр акцизле азайгъанлары эм ахчаны асламы социал жумушлагъа къоратылгъаны ючюн республиканы къырал борчу ёсгенин ангылатханды. «Халкъны аллында кесибизге алгъан борчланы толтурмай къалгъандан эсе, банк кредитле алыуну тюзге санагъан эдик. Болсада финанслагъа башчылыкъ этиуге, ахчаны аяулу къоратыугъа бурулгъан жумушланы хайырындан былтыр кеси файдаланы ёсдюрюрге, аны бла бирге уа къырал борчну  азайтыргъа къолдан келгенди»,- деп чертгенди ол.
Жылны аллындан бери озгъан беш айда бюджет  1,2 миллиард сом, былтыр а 1,7 миллиард сом профицит бла толтурулгъанды.

Айлыкъ
Ахыр беш жылны ичинде айлыкъны орталыкъ ёлчеми 138 процентге дери ёсгенди. Былтыр а ол 25 775 сом  болгъанды (аны аллында жылдан 13,2 процентге кёп). Багъала ёсгенлерин эсге алсакъ, айлыкъ 11 процентге кёбейтилгенди.
2012 жылдан бери май указланы чеклеринде республикада бюджет сферада ишлегенлени хакъларын ёсдюрюу жаны бла жумушла толтурулгъандыла. Ол санда билим бериу, саулукъ сакълау, культура, адамланы социал жумушларын толтуруу сфералада ишлегенлени айлыкълары экономикада орталыкъ ёлчемни 100-200 процентине жетдирилгендиле. Алай бла май указлада салыннган борчла  толтурулгъандыла.

Жууукъ кезиуге
борчла
Келир алты жылда уа баш магъана миллет проектлени жашауда бардырыугъа бериледи. Ала уа онекидиле. Аланы мурдорунда 67 федерал программа жарашдырылгъанды, Къабарты-Малкъар аладан 51-не къатышады. Аланы жашауда бардырыугъа республикагъа 5,4 миллиард сомгъа жууукъ бёлюнеди, анга республика кесини юлюшюн да къошарыкъды (129 миллион сом).
Докладны сюзе, депутатла жашау журт-коммунал сфераны ишин къурауну, промышленностьну айнытыуну, халкъны суу бла жалчытыуну, «Гидрометаллург» заводну Нальчикден тышына кетериуню юслеринден соруула бергендиле.
Жыйылыуну ахырында  КъМР-ни Правительствосуну 2018 жылда ишини юсюнден доклад бла байламлы Парламентни бегими къабыл этилгенди.